Salı

TİFLİS


Tiflis (Gürcüce: თბილისი / Tbilisi). Gürcistan’ın başkenti. Kura (Mtkvari) Irmağı kentin ortasından geçer. Tiflis adı, Türkçe dışında birkaç dilde daha kullanılır. Kent pek çok dilde Tbilisi adıyla bilinir ve kentin kuruluş efsanesi de Tbilisi adına dayanır. Nüfusu yaklaşık 1.345.000.

Tiflis, önemli sanayi, eğitim ve kültür merkezidir. Bakü-Tiflis-Ceyhan Boruhattı gibi enerji ve ticaret yolu üzerinde yer alır. Tiflis, İpek Yolu üzerinde bulunması nedeniyle tarihi boyunca da bu açıdan önemli olmuştur. Kent, Türkiye, Kuzey Kafkasya (Rusya), Güney Kafkasya’daki Ermenistan ve Azerbaycan arasında stratejik bir konuma sahiptir.


Kuruluş efsanesi

Bir efsaneye göre Tbilisi, İÖ 5. yüzyılda ormanlarla kaplı bir yerdir. Bir gün Kral Vahtang Gorgasal ava çıkar. Aralıksız uçan sülünün peşine eğitilmiş atmacasını salar. Aradan uzun zaman geçer, ne atmaca ne de sülün görünürde yoktur. Kral, adamlarına atmacayı arama emri verir ve kısa süre sonra iki kuş da sıcak suya düşmüş olarak bulunur. Kral orayı çok beğenir ve bir kent kurmalarını buyurur. Kente, orada bulunan tpiliveya tbili (sıcak) sudan dolayı Tpilisi ya da Tbilisi adını verirler.

Tarih

Arkeolojik araştırmalar Tiflis’in İÖ 4. binyılda yerleşme alanı olduğunu gösterir. Ama yazılı kaynaklara göre Tiflis’e ilk yerleşme İS 4. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşti ve Kral Varaz-Bakur döneminde bir kale inşa edildi. Aynı yüzyılın sonunda İranlılar kaleyi ele geçirdiler. 5. yüzyılın ortalarında Kartli kralı kaleyi geri aldı. Tiflis’i gerçekten imar eden kral Vahtang Gorgasali’dir. Ne var ki kral, başkenti Mtsheta’dan Tiflis'e taşıyamadan öldü.

Vahteng Gorgasali’nin halefi Kral Ucarmeli I. Daçi (6. yüzyılın başları), başkenti Mtsheta’dan Tiflis’e taşıdı. Ancak o tarihlerde Tiflis, birleşik Gürcü devletinin değil yalnızca Doğu Gürcistan’ın, Kartli veya İberia denen krallığın başkentiydi. Batı Gürcistan’ı kapsayan Kolheti, ayrı bir devletti. I. Daçi döneminde kentin kale inşaatı tamamlandı ve kentin yeni sınırları ortaya çıktı. 6. yüzyılda, Avrupa’ya bağlanan ticaret ve taşımacılık yolu üzerinde, giderek gelişti ve stratejik bir önem kazanmaya başladı.

Tiflis, yalnızca Kartli’nin stratejik öneme sahip başkenti değil, aynı zamanda bütün Kafkasya’nın da önemli kentiydi. Kafkasya’da, Avrupa ve Asya arasında merkezi bir konuma sahipti. Bu yüzden kent, Bizans, İran, Arap ve Selçuklular arasındaki güç mücadelesinin de aracı haline geldi. Tiflis’in kültürel gelişimi de bu duruma bağlı olarak şekilleniyordu. Kent, 6. yüzyılın ikinci yarısı ile 10. yüzyılın sonlarına değin değişik güçler arasında el değiştirdi.


Tiflis'te yeni inşa edilen Sameba Katedrali.

570-580 yıllarında Tiflis İranlıların elindeydi ve kenti yaklaşık on yıl İranlılar yönetti. 627 yılında Bizans-Hazar ordusu kenti ele geçirdi. 736-738’de II. Mervan komutasındaki Araplar kente girdiler. Araplar burada bir emirlik kurdular. 764’te Hazarlar kente girdiyse de Araplar kontrolü yeniden ele geçirdi. 853 yılında Arap komutan Buğa Türk, bir halifelik kurmak için kenti istila etti. Arap egemenliği 1050 yılına değin sürdü. 1068’de, bu kez Büyük Selçuklu sutlanı Alp Arslan kenti yağmaladı.

Kral Kurucu Davit, 1122 yılında Tiflis kentine girerek kesin egemenliği sağladı. Birleşik Gürcü devletinin yönetim merkezini Kutaisi’den Tiflis’e taşıdı ve Tiflis Gürcistan’ın başkenti oldu. Gürcistan’ın altın çağını yaşadığı 12-13. yüzyılda Tiflis büyük gelişme gösterdi ve kentin nüfusu 80.000’e ulaştı. Kent, kültür ve edebiyat merkezi haline geldi. Kraliçe Tamar döneminde ünlü şair Şota Rustaveli Tiflis’te çalışmalarını sürdürdü ve büyük bir olasılıkla ünlü destanı Vephistkaosani’yi burada yazdı. Bu dönem, Gürcistan’ın Rönesansı veya Altın Çağı olarak anılır.

Tiflis’in “Altın Çağı” bir yüz yıl bile sürmedi. 1236 yılında, Moğol istilasından sonra Gürcistan Moğol egemenliğine girdi. Tiflis, hem politik hem de kültürel açıdan sonraki yüzyıl güçlü bir Moğol etkisi altında kaldı. 1320’lerde Moğollar ülkeden çıkarıldı ve Tiflis Gürcü devletinin yeniden başkenti oldu. Ne var ki kent, 1366’da yeni bir yıkımla karşı karşıya geldi. 14. yüzyıldan 18. yüzyılın sonlarına değin Tiflis, değişik güçlerin istilasına uğradı. Timurlenk, Cihan Şah, Uzun Hasan, Ağa Muhammed Han kenti yağmaladılar. Sonunda Kral II. Erekle, İran’a karşı Rusya’dan yardım istemek zorunda kaldı.

1801’de Rusya Kantl-Kaheti Krallığı’nın ilhak etti. Tiflis, Tbilisi eyaletinin (gubernia) yönetim merkezi oldu. 19. yüzyılın başlarında Avrupa tarzı yapılar inşa edilmeye başladı ve yeni yollar ve raylı ulaşım yolları yapıldı. Tiflis, Rusya’nın yönetimi altındaki diğer Transkafkasya kentleri Batum, Poti, Baku ve Erivan ile birlikte bölgenin en önemli kenti sayılıyordu. 1850’lerde Tiflis, yeniden ticaret ve kültür merkezi haline geldi. İlia Çavçavadze, Akaki Tsereteli, İakob Gogebaşvili, Aleksander Gribedov, Aleksander Puşkin, Leon Tolstoy, Mihail Lermontov gibi aydınların yaşadığı bir kent oldu. 1917 Rus Devrimi’nden sonra Tiflis yeniden Gürcistan’ın başkenti haline geldi.

1917 Devrimi’nden sonra Tiflis, önce Transkafkasya Federasyonu’nun, ardından da bağımsız Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin başkentiydi. 1918’de çok kısa bir süre, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’nın oluşturduğu Transkagkasya Federasyonu'nun başkenti olan kent, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan’ın başkenti olarak kaldı. 25 Şubat 1921’de Kızıl Ordu kenti iişgal etti ve ardından kent, Transkafkasya Sovyet Federe Sovyet Cumhuriyeti’nin başkenti ilan edildi. 1936’da Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin başkenti oldu ve bu dönem 1991 yılına kadar sürdü. 1956, 1978 ve 1989 yıllarında Moskova yönetimine karşı Tiflis’te geniş çaplı gösteriler düzenlendi. 1956 ve 1989 gösterileri Moskova yönetimince kanlı biçimde bastırıldı.

Özgürlük Meydanı’ndaki Aziz Giorgi heykeli.

Gürcüstan, Zviad Gamsahurdia’nın devlet başkanı seçilmesinden sonra 9 Nisan 1991’de bağımsızılğını ilan etti. Ancak ertesi yıl Gamsahurdia devrildi ve kent kanlı çatışmalara sahne oldu. Gamsahurdia’nın devrilmesinden sonra devlet başkanı olan Eduard Şevardnadze döneminde Tiflis, suç örgütlerinin ve yasa dışı ticaretin merkezi haline geldi. Kent, 2003 yılı sonlarında, hileli parlamento seçimlerinin ardından, Gül Devrimi olarak adlandırılan ve Şevardnadze’nin görevini bırakmasıyla sonuçlanan gösterilere sahne oldu. 100 bini aşkın insanın günlerce sokaklarda gösteri yaptığı Tiflis, Miheil Saakaşvili’nin devlet başkanı seçildiği 2004 yılından bu yana ekonomi ve turizm açısından büyük ölçüde gelişme gösterdi .

İklim

Aylar

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

Haziran

Temmuz

Ağustos

Eylül

Ekim

Kasım

Aralık

Yıl

Ortalama en yüksek sıcaklık [°C]

6.0

7.4

12.1

18.2

23.4

27.5

30.8

30.8

26.0

19.8

12.9

7.5

18.7

Ortalama en düşük sıcaklık [°C]

-2.2

-0.9

2.4

7.4

12.2

15.,7

19.0

18.6

14.7

9.2

4.1

-0.2

8.4

Kültür

Kentin kuruluş yılında düzenlenen geniş çaplı kutlamalara Tbilisoba denir. Her yıl, Ekim ayının sonlarında kutlanır ve bu kutlamalar pek çok turisti kente çeker. Tbilisoba festivali, ilk kez 1979 yılında kutlanmıştır.

Tiflis’in görülmeye değer pek çok yeri ve tarihi yapısı vardır. Ülkenin parlamento ve hükümet binaları Tiflis’tedir. Kent ayrıca kültürel merkezlerin bulunduğu yerdir. Tiflis Devlet Konservatuvarı, Tiflis Devlet Opera Tiyatrosu (Paliaşvili Opera Binası), Şota Rustaveli Devlet Akadami Tiyatrosu, Marcanişvili Devlet Akadami Tiyatrosu, Vorontsov Sarayı (bugün Çocuk Sarayı), çok sayıda müze, Gürcüstan Parlamentosu Ulusal Halk Kütüphanesi bunların başında gelir. Ayrıca kentin tarihi kalesi Narikala (4. yüzyıl), Tiflis'in sembolü olan Kartlis DedaAziz Giorgi heykeli (2006), Tiflis Botanik Bahçesi gibi pek çok tarihsel yapı da kentin görülmeye değer yerleri ve anıtları arasındadır. heykeli, Ançishati Kilisesi (6. yüzyıl), Sioni Katedrali (8. yüzyıl), Sameba Katedrali (2006), Metehi Kilisesi (13. yüzyıl), Özgürlük Meydanı'ndaki

1 yorum: